از درنگ تا کاما

صبر و درنگ همیشه هم به‌جا نیست. آدم بعضی وقت‌ها باید بجنبد و وقت‌ها را بدزدد برای جا نماندن از دیگر برنامه‌ها. می‌تواند با آرامش و طمأنینه هم عجله کند و طوری برنامه‌ها را کنار هم بچیند که هیچ آسیبی متوجه برنامه‌اش نشود. البته این عجله و این برنامه باید به‌جا و منطقی باشد.

داستانِ ویرگول که واژه‌ای‌ست فرانسوی و فارسی‌اش می‌شود «کاما» هم یک چیزی‌ست شبیه به همین صبر و درنگِ خودمان.

نمی‌شود که آدم رِ به رِ کاما بگذارد درون جمله به این خیال که دارد ابهامِ جملات را رفع می‌کند. راستش این‌جور خواه ناخواه حوصلهٔ مخاطب سر می‌رود و با خودش خیال می‌کند که: «نویسنده جداً فکر می‌کرده که من نمی‌دانم این جزء از آن یکی جزء جداست و نباید هنگامِ خواندن آن‌ها را به هم متصل کنم؟»

خلاصه که اگر درنگِ میانِ اجزای جمله درست و حساب‌شده نباشد، پیوستگی میان اجزا از بین می‌رود. خواننده دچار کج‌فهمی می‌شود و امکان دارد از نوشتهٔ‌ ما چیزی دستگیرش نشود.

خوب پس اول بدانیم که ویرگول یک واژهٔ فرانسوی است. خودمان «کاما» را داریم. از این به بعد بنویسیم کاما.

البته ناگفته نماند که تقصیرکار فردِ دیگری‌ست. آن آدمِ عاقلی که کتاب‌های درسی را می‌نوشته و حالا هم می‌نویسد، هیچ به عقلش نرسیده یک نگاهی به لغت‌نامه بیاندازد و ببیند واژه‌هایی که می‌ریزد توی مغزِ دانش‌آموزها، اصالت‌شان به کجاها برمی‌گردد؟

اما خوب ماهی را هروقت از آب بگیری تازه‌ست. بنویسیم کاما. جمع‌وجور و قشنگ.

حالا برویم سراغ مکان‌هایی که ضروری است کاما بگذاریم و خاطرمان جمع باشد که مخاطب همانی را از نوشتهٔ ‌ما متوجه می‌شود که ما می‌خواهیم.

۱. پس و پیش از قیدها باید «،» بگذاریم

البته که حواسمان باشد یک وقت زیاده‌روی نکنیم و اگر به جمله‌ای برخوردیم که تعداد قیدها در آن زیاد بود، کمی سخت‌گیری کنیم و فقط آن جاهایی کاما بگذاریم که نبودش، ابهام‌زایی می‌کند درون جمله.
مثلا ببینید: از دیروز(،) هم‌زمان با سرد شدن هوا(،) به درخواست اولیا(،) در پی اصرار دانش‌آموزان(،) با دستور رئیس مدرسه(،) مراسم صبحگاه لغو شد.
به محلِ درج کاماها نگاه کنید. نمی‌شود از بعضی‌هایشان صرف نظر کنیم؟ یا مثلا از «واو» استفاده کنیم؟ چرا می‌شود. فقط باید بدانیم با چه نوع خواننده‌ای سروکار داریم. خوانندهٔ کاربلد خودش می‌تواند متن را بدونِ کاما هم بخواند؛ اما نویسنده برای نظم و تمیزیِ نوشته‌اش بهتر است این موارد را رعایت کند.

• از دیروز هم‌زمان با سرد شدن هوا، به درخواست اولیا و در پی اصرار دانش‌آموزان و با دستور رئیس مدرسه، مراسم صبحگاه لغو شد.
بهتر نشد؟

شد دیگر.

۲. پیش و پس از عبارتوهای توضیحی (تکمیلی، تخصیصی، معترضه، بدل) هم کاما می‌گذاریم

در چنین جاهایی الزامی است که کاما را حتما درج کنیم و باز هم نبودش در متن ابهام‌زایی می‌کند.
• دانیال، هم‌کلاسیِ برادرم و رفیقِ حامد، به سفر رفت.

۳. بعد از منادا هم کاما گذاشتن الزامی است

وقت‌هایی که برای کسی نامه می‌نویسیم یا هنگام چت کسی را خطاب قرار می‌دهیم، اگر لحن‌مان همراه با حالت خاصی نباشد، بعد از منادا حتما «،» می‌گذاریم.
• استاد، اجازه هست نکته‌ای را خدمت شما عرض کنم؟
• خدایا! در این روزهای سخت یاورِ ما باش.

۴. بین جملهٔ پایه و پیرو، بین جملهٔ شرط و مشروط و پس از فعل بند موصولی هم کاما می‌آید

یادتان باشد این جاها هم حتما «،» را درج کنیم.
• اگر کرونا تمام شود، شهر را آذین می‌بندیم
• لباسی که خرید، برازنده‌اش نیست.
• هنگام رفتن به مدرسه، سرمای شدیدی را احساس می‌کنم.

۵. به‌جای «و» در کلمات یا بندهای هم‌پایه هم کاما می‌آید. آخری اما همیشه «و» است

بله بله اینجا هم رعایت کاماها الزامی است؛ چون به زیبایی نوشتهٔ ما کمک می‌کند.
راستی! داشت فراموشم می‌شد.

اگر هم‌پایه‌ها فقط سه‌تا بود، کاما نگذارید. بنویسید: دفتر و کتاب و مدادم را داخل کیف گذاشتم. به همین راحتی!

۶. بین اجزای نشانی خانه‌ها و دیگر مکان‌ها هم کاما می‌گذاریم

تهران، خیابان انقلاب، دانشگاه تهران، دانکشدهٔ ادبیات و‌علوم انسانی

۷. برای جدا کردن هزارگاه در رقم‌های فارسی هم از کاما استفاده می‌کنیم

۲،۵۶۷،۸۹۳ ریال
البته خاطرتان باشد که بی‌فاصله از رقم بعدی و قبلی‌اش درج شود.

۸. بین اجزای مشخصات کتاب‌شناسی و ارجاع و کتابنامه‌ها هم کاما می‌گذاریم

ام‌. نیل‌براون، استوارت‌ ام. کیلی، راهنمای تفکر نقادانه، ترجمهٔ کوروش کامیاب، چ سیزدهم، تهران: مینوی خرد، ۱۳۹۸

در آخر به یاد داشته باشیم که صرفِ خواندن این مطالب هیچ به کارمان نمی‌آید. حفظ کردنشان هم دردی را دوا نمی‌کند.

هنگام نوشتن کپشن‌های اینستاگرامی و فرستادن پیغام برای این و آن، خوب است این موارد را رعایت کنیم تا در ذهن‌مان بماند.

می‌توانیم هنگام خواندن کتاب‌ها هم به این جزئیات توجه کنیم و ببینیم اصلا ویراستار کاماهای متن را در مکان درست و به‌جا قرار داده یا نه. یادمان هم نرود که بنویسیم و بگوییم کاما. بگو کاما.